PHỤ TỬ (chế) từ sinh phụ tử, sau khi chế biến bắng nhiều phương pháp khác sẽ thu được phụ tử chế với các tên khác nhau như hắc phụ, bạch phụ, diêm phụ, dưới một tên chung cho các vị thuốc này là phụ tử chế. Phụ tử chế là sản phẩm làm thuốc được chế từ những củ nhánh của cây Ô đầu Aconitum carmichaeli Debx. Họ Hoàng liên Ranunculaceae.
Tính vị: vị cay, ngọt; tính đại nhiệt, có độc
Quy kinh: qua ba kinh tâm, thận, tỳ
Công năng chủ trị
– Hồi dương cứu nghịch, dùng trong trường hợp tâm thận dương hư; mồ hôi tự vã ra, nôn nhiều, người lạnh toát, chân tay co quắp, mạch nhỏ muốn tuyệt; phối hợp với can khương, cam thảo (tứ nghịch thang) có thể dùng phương thuốc trên thêm nhân sâm (tứ nghịch gia nhân sâm)
– Khứ hàn, giảm đau: dùng trong chứng phong hàn, thấp, tý, đau nhức xương khớp, chân tay đau nhức, lạnh có thể phối hợp quế chi, can khương.
– Ấm thận hành thủy: dùng với bệnh viêm thận mãn tính hoặc chức năng thận kém, dương khí không đủ, lưngg gối đau lạnh, nhất là những người già cả chức năng thận kém, chân tay phù nề, dùng phụ tử gia quế nhục trong bài lục vị (thành bài bát vị).
– Kiện tỳ vị dùng khi tỳ vị hư hàn
Liều dùng: 4-12g
Kiêng kỵ: những người âm hư dương thịnh, phụ nữ có thai không dùng, trẻ em dưới 15 tuổi không dùng.
Chú ý:
– Tác dụng dược lý: nước sắc phụ tử chế 5g/kg chuột, uống 5 ngày liền có tác dụng chống viêm, ngoài ra còn có tác dụng cường tim nhẹ đối với tim ếch, thỏ cô lập.
Sau khi chế biến, alcaloid aconitin – thành phần chính trong dễ ô đầu, dưới tác dụng của nhiệt độ và phụ liệu đã chuyển thành aconin, aconin có độ độc kém hơn aconitin nhiều lần mà lại có tác dụng cường tim.
– Tác dụng kháng khuẩn: nước sắc phụ tử có tác dụng ức chế đối với một số vi khuẩn như tụ cầu vàng, trực khuẩn lỵ, trực khuẩn thương hàn.
– Cần nhớ thêm rằng, nếu rễ ô đầu không qua chế biến thì chỉ dùng ngoài dưới dạng thuốc cồn xoa bóp, không được uống trong vì rất độc.
Qua các phương pháp chế khác nhau, hàm lượng aconitin có thể thay đổi và giảm đi rõ rệt. Từ dạng sống, hàm lượng đó là 0.147%; sau khi đồ hoặc nấu thì còn 0.058%, dùng phương pháp cô áp suất nhiệt độ còn 0.071%